IZVJEŠTAJ SA AKCIJE: Vrmac

MARŠRUTA	Troice-Tvrđava-Muo-Kotor
DATUM	1.03.2015
VR.POLASKA	8.05h	VR.DOLASKA	17:15h
VODIČ	Milena Andrijašević
UČESNICI	Spisak planinara PK“Gorica“je na PrijaviGosti na turi:Jelena BoškovićNebojša Radović Dado Petrić…………. ukupno 29 učesnika

KRATAK OPIS AKCIJE: Dok se po kiši u Kotoru, skupljamo oko kombija za povratak, jedan od naših gostiju, koji se pre neki dan vratio sa skijanja iz Norveške, reče:“Kotor je jedini grad u Crnoj Gori a sve ostalo su sela..“ i ta rečenica me podseti na obavezu da trebam napisati Izveštaj sa ove planinarske akcije jer ima se šta reći o Troici, Vrmcu, Tvrđavi i Kotoru što drugi ne znaju ili su zaboravili a možda ima i onih koji žele da ih otkriju!

Za ovu turu prijavilo se više planinara nego obično što znači da dolazi proleće i svi žele „udahnuti planinu“.Krenuli smo sa kombijem i troje kola sa ustaljenog mesta(tuška raskrsnica) u 8:05h i kroz dva sata stigli na startno mestu za pešačenje-Troice.

     Stari put Kotor – Cetinje, nekada makadamski a zatim asfaltni, vodi preko Trojice uz jedinstvene Lovćenske serpentine, vijugajući 25. puta prema vrhu brda. Put je uklesan u stijenama i predstavljao je najteže građeni objekat na našoj teritoriji. Izgradnja ovog puta vezana je za priču o tome da je projektant inženjer Josip Slade, oduševljen ljepotom crnogorske knjeginje Milene, ovjekovječio prvo slovo njenog imena dijelom krivudavog puta iznad Kotora. Ovaj put je izgrađen u vremenu 1879 – 1884. godine a njegova najviša tačka, na vrhu serpentina, nalazi se upravo na prelomnoj granici primorske i kontinentalne klime i vegetacije. Trasa Trojica – Krstac, predstavlja jedinstveni spoj zajedničkog djelovanja čovjeka i prirode i atraktivnu turističku destinaciju.

Starim asfaltnim putem penjemo se od raskrsnise Troice prema vrhu Vrmca.

Vrmac je planina i poluostrvo u Crnoj Gori iznad Boke kotorske. Njen najveći vrh je Sveti Ilija visok 785 metara. Ostali vrhovi su Velji vrh (712), Čisti vrh (616), Popova Glava (584) i Sveti Vid (440).Vrmac je nastavak planine Lovćen. Poluostrvo Vrmac se nalazi između Kotorskog i Tivatskog zaliva. Prema zapadu, Vrmac se spušta ka prolazu Verige, širokom oko 300 m, koji ga odvaja od Devesinjskog poluostrva sa druge strane Boke kotorske. Poluostrvo je načinjeno od fliša podložnog eroziji i koji je kontrast obližnjem kraškom terenu. Strme padine otežavaju rast naselja. Vegetacijom Vrmca dominira makija.

Vrmac je u prošlosti je imao veliki strategijski značaj jer je upravo kroz Verige prolazila granica između Osmanskog carstva i Mletačke republike, pa tako i danas postoje tragovi fortifikacijskih objekata, podignutih radi odbrane granica.

Cilj našeg planinarenje je lokalitet na Vrmcu gde je izgrađena austrugarska tvrđava.

Austrougarska vojska je na širem području Boke i Krivošija tokom 19. vijeka izgradila fascinantan sistem utvrđenja, baterija, signalnih stanica i stražara, osmišljen da od napada sa kopna i mora zaštiti drugu po važnosti ratnu luku austrougarske flote na Jadranu – Kriegshaffen Cattaro – Boku Kotorsku.Cijeli taj sistem, napravljen korišćenjem svake prirodne prednosti zahtjevnog terena na kome se gradio, uvezan je putnom i telekomunikaciom infrastrukturom i podržan sjajnom logistikom.

Bokeljske su tvrđave u Prvom svjetskom ratu predstavljale nepremostivu prepreku neprijateljima Austro-Ugarske, a danas su nijemi svjedoci burne istorije ovog kraja i vrijedni spomenici arhitektonskog nasljeđa i graditeljske baštine.

Za turiste one su pravo otkrovenje, ljubiteljima šetnji po prirodi njihovi pristupni putevi su izuzetno atraktivne hajking-staze, vojni eksperti i danas se dive stručnosti njihovih planera, a arhitekte ostaju fascinirane pred umješnošću njihovih graditelja koji su na vrlo nepristupačna mjesta iznijeli ogromne količine kamena, čelika i betona.

Čak ih i ekolozi, uprkos njihovoj osnovnoj namjeni – vođenju rata, doživljavaju kao vrhunski primjer gradnje usklađene sa prirodnim okruženjem u koje su bukvalno utopljene.

Ove su austro-ugarske tvrđave građene u Boki i njenom zaleđu od četvrte decenije 19. vijeka do početka Prvog svjetskog rata – svojevrsni spomenici kulture i jedan od najatraktivnijih djelova graditeljskog nasljeđa u Boki i njenom zaleđu.

Dobar dio fortifikacija koje je od 1838. do 1914. na ovom dijelu jadranskog primorja – u zoni Boke Kotorske, Krivošija, oko Budve i u Paštrovićima, izgradila austro-ugarska vojska, odoljele su svim napadima neprijatelja, zubu vremena i decenijskoj nebrizi.

Kako pak država te objekte nikada nije stavila pod zakonsku zaštitu kao spomenike kulture i graditeljskog nasljeđa, neka od austrougarskih utvrđenja i drugi objekati „Primorske tvrđave Boka“ kako je bio zvaničan naziv ovog fascinantnog sistema, su u međuvremenu devastirani, pojedini i do mjere su sa lica zemlje nestali svi tragovi o njihovom postojanju, liše temelja.

Iako su prvi radovi preduzeti već za prve austrougarske uprave od 1797. do 1805, cijeli je sistem “Primorske tvrđave Boka” u najvećoj mjeri građen u pet faza od treće decenije 19. stoljeća do početka Prvog svjetskog rata.

Svaki od objekata u tom sistemu ima svoju specifičnu ulogu u strategiji odbrane Boke. Prva faza izgradnje fortifikacija u Boki, na obalnom dijelu radi odbrane od napada neprijatelja sa mora, trajala je 1838. do 1851. godine, a za vrijeme druge faze do 1851. do 1880. napravljene su neke od najpoznatijih i najljepših bokeških tvrđava poput Mamule i Arze, kao i prvobitna tvrđava na Vrmcu.

Treća faza izgradnje od 1881. do 1893. najveći akcenat stavlja na utvđivanje u pojasu Krivošija, a u četvrtom periodu od 1894. do 1905. godine, urađena je druga linija tvrđava na ulazu u Boku, nova tvrđava Vrmac 1897. godine, te niz manjih fortifikacija oko Tivta.

Pred početak Prvog svjetskog rata bilo je u Boki oko 3.500 ljudi stalne tvrđavske posade, 218 tvrđavskih topova kalibra od 37 do 210 milimetara, 99 mitraljeza, 46 reflektora i 6 torpednih cijevi. U magacinima su bile uskladištene tromjesečne rezerve minicije, hrane, lijekova i svih drugih potrepština za oko 36 hiljada vojnika i 6.700 konja.

Snabdijevanje vodom bilo je potpuno riješeno velikim brojem cisterni u utvrđenjima i na predviđenim položajima. Gotovo sve te kaptaže i cisterne i dan-danas su u funkciji – od ukupno oko 200 objekata, vode sada jedino nema u tvrđavi na Jankovom vrhu i tvrđavi na Velenjaku.

Vojne eksperte i danas impresionira kako su svi objekti koji su činili “Primorsku tvrđavu Boka” pozicionirani u prostoru, jer su njihovi graditelji koristili bukvalno svaku prirodnu okolnost na terenu koja im je išla na ruku.

Kada se lokacije tih objekata stave na kartu i sagleda njihov položaj, izbor položaja zavisno od namjene pojedinog objekta, njihova optička vidljivost, povezanost, racionalnost u korištenju raspoloživih resursa što je omogućilo da relativno mala utvrđenja “pokriju” i kontrolišu ogroman prostor, aktuelni vojni stručnjaci i danas skidaju kapu planerima i graditeljima “Primorske tvrđave Boka”.

To je bio slučaj i sa tadašnjim neprijateljem Austro-Ugarske, pa tako u strogo povjerljivoj publikaciji Vrhovne komande crnogorske vojske “Utrvđenja u Boki Kotorskoj i Krivošijama” štampanoj decembra 1914 na Cetinju, pored ostaloga stoji:

„Za odbranu od svih tih pravaca podignuti su na graničnim frontovima i u samoj unutrašnjosti Boke, a na dobro izabranim tačkama: forovi, baterije, blokhauzi i žandarmerijske kasarne. Pored toga, svo zemljište ispresecano je vrlo dobro povučenim i izrađenim putovima i krčanicima; sva važna mesta, utvrđene tačke i podignute kasarne vezana su stalnim telegrafskim i telefonskim linijama sa Kotorom i Herceg Novim. Uopšte, uređeno je i spremljeno sve što bi se moglo da se oteža lako zauzimanje i posedanje Boke Kotorske“.

Zanimljivo je i to što su sva bokeška utvrđenja, forovi, baterije i ostalo, građena u vrijeme kada nije bilo radio-komunikacija, postavljena su tako da čine optički povezan sistem pa je posebno poljsko signalno odjeljenje koje je bilo u sastavu austrougarskih trupa u Boki, u svakom trenutku moglo da uspostavi optičku signalnu vezu.

Put od Toice do Tvrđave prešli smo za 1h:30min u dužini  3,700km.Na travnatoj, čistoj I prostranoj zaravni pored Tvđave smo obedovali, fotografisali I vršili pripreme za silazak uz moguću kišu.Odmor je trajao 30minuta.Staza “cik-cak “koja vodi sa vrha do mora (Muo)je markirana, očišćena I sačuvana što prestavlja pravo iznenađenje a zašto?Celom svojom dužinom koja iznosi 4,300km, staza je podzidana ručno obrađenim kamenom koji u današnje vreme predstavlja “blago” za graditelje-eto zato! Dok smo se sa užitkom spuštali hvatajući “oštre-lakat” krivine nekoliko naših planinara “overilo” je silazak na svojstven način zamišljenih glava I nekontrolisanih koraka.Silazak je trajalo 1h:30min.Dočekalo nas je mirno plavo more, muzika , zimski karneval u Kotoru i kiša, kiša.

Kotor je prvi put bio naseljen u vreme antičkog Rima, kada je bio poznat kao Acruvium i bio deo rimske provincije Dalmacije. Ascrivium ili Ascruvium prvi put se pominje 168. p. n. e.

Kotor je bio utvrđen još od ranog srednjeg veka, kada je imperator Justinijan I sazidao tvrđavu iznad Ascrivium-a 535, posle proterivanja Gota, a drugi grad je verovatno sazidao Konstantin Porfirogenit u 10. veku na visijama iznad grada. Grad su 840. poharali Saraceni.

Godine 1002. zaposeo ga je samoproglašeni bugarski car Samuilo. U vreme cara Vasilija II opet pripada Vizantiji.

Istorija Kotora ispisivala se vekovima I pod različitim Upravama

-Kotor u Zeti i Srbiji(1042 – 1078) pod Vojislavljevićima

.- Kotor je pod Kraljevinom Ugarskom, od 1371 – 1378. godine,

.-Nakon Ugarske, Kraljevina Bosna (Tvrtko I) drži Kotor šest godina, od 1385. do 1391. godine. Bosanski kralj u njemu kuje i svoj novac

-Kotor, nezavisan grad – republika (1391 – 1420)

-Pod mletačkom, francuskom i austrijskom vlašću( 1420. do 1797. godine.)

– Dobro utvrđeni grad su opsađivali i Turci 1538. i 1657, posećivala ga kuga 1572, a gotovo je uništen u zemljotresima 1563. i 1667. Po Sporazumu iz Kampoformija iz 1797. prešao je u ruke Austrije. Napoleonovi Francuzi su ga okupirali 1805 – 1806, kao i od 1807 -1813. godine, kujući u njemu i svoj novac.

-Godine 1813. grad Kotor je oslobođen od strane Crnogoraca i Bokelja (uz pomoć engleske flote) ali je na zahtjev velikih sila (posle Bečkog kongresa) morao biti ustupljen Austriji, koja će njim vladati od 1814. do 1918. godine.

-U Prvom svetskom ratu Kotor je bio poprište žestokih borbi između Crne Gore i Austrougarske.Jadranske -trupe su 6. novembra 1918. ukoračile na tlo Austrougarske ušavši u Kotor

-Posle 1918. Kotor je postao deo Jugoslavije, a posle 1945. deo tadašnje Socijalističke Republike Crne Gore u okviru socijalističke Jugoslavije

-Crna Gora 2006. postaje nezavisna država kojij pripada Kotor.

-Dana 15. aprila 1979. godine, Kotor je doživio razoran zemljotres, kao i mnogi gradovi Crne Gore i cijele Jadranske obale su pretrpeli znatna oštećenja. Rekonstrukcija je trajala 10 godina, pa i više za određena važna zdanja: Katedrala Svetog Trifuna, Crkva svetog Luke, Kneževa palata itd.

Zbog jedinstvene mješavine različitih kulturnih uticaja Kotor je 1979. godine upisanu Listu svjetske kulturne baštine pod zaštitom UNESCO-a.

Po predhodnom dogovoru sa planinarima PK”Vjeverica” Kotor do našeg susreta je trebalo doći na startu karnevala tj. kod stare pošte ali verovatno zbog kiše, gužve i…nismo se sreli ali Mi nismo odustali vec naprotiv-ispratili smo karnevalsku kolonu I prisustvovali spaljivanju Štrigone Vještičić, krivca za sve nedaće Kotorana u protekloj godini.

I na kraju pitanje za planinare a i za čitaoce – Da li ste otkrili nešto korisno u  mojoj pisaniji?

U Podgoricu smo stigli zadovoljni u 17:30h,

Tekst: Milena Andrijašević uz rijalitete Pavla Bandovića i interneta

Fotografije: Pavle Bandović i Vesna Lakuš